Μουσείο, Ιστορικό και Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Κοζάνης

Το Ιστορικό, Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης, ιδρύθηκε το 1969, με σκοπό την περισυλλογή, διάσωση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς του νομού Κοζάνης. Είναι δημιούργημα του «Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Κοζάνης» και λειτουργεί από το 1987. Στεγάζεται σε ένα τετραώροφο κτίριο (Ίωνος Δραγούμη 9-11), ύψους 19 μέτρων, σύγχρονης κατασκευής, από πέτρα, ξύλο και σίδερο. Η εξωτερική μορφή του κτιρίου ακολουθεί την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της δυτικής Μακεδονίας. Πρόκειται δηλαδή για ένα αρχοντικό, στον ανώτατο όροφο του οποίου προεξέχουν τα «σαχνισιά» (λέξη που προέρχεται από την ιρανική λέξη «σαχνισίν» και σημαίνει το θρόνο του Σάχη). Η έκθεση του μουσείου εκτείνεται σε 1.500 τ.μ. και καλύπτει τρεις τομείς: αυτόν της φυσικής ιστορίας (στο υπόγειο), της ιστορίας (στον πρώτο και δεύτερο όροφο) και της λαογραφίας (στον τρίτο, τέταρτο, πέμπτο και έκτο όροφο). Το εσωτερικό του κτιρίου είναι διαμορφωμένο σύμφωνα με σύγχρονη μουσειακή αντίληψη. Το ισόγειο αποτελείται από μία εσωτερική αυλή, όπου υπάρχει και το πωλητήριο του μουσείου, ενώ οι τέσσερις όροφοι χωρίζονται σε δύο επίπεδα, με υψομετρική διαφορά 1,5 μ. το καθένα, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται έξι ημιώροφοι που επικοινωνούν με το κλιμακοστάσιο γύρω από το αίθριο της εσωτερικής αυλής του ισογείου. Με αυτό τον τρόπο ο επισκέπτης διευκολύνεται στην κίνησή του μέσα στο μουσείο αλλά και στην εποπτεία του υλικού, αφού μπορεί κάθε στιγμή να έχει μία πανοραμική εικόνα όλων των ορόφων. Προτείνουμε να ξεκινήσετε την περιήγησή σας από το ισόγειο. Εδώ, στην εσωτερική αυλή του οικοδομήματος, υπάρχει ο παραδοσιακός φούρνος και το πηγάδι που κάθε σπίτι διέθετε. Υπάρχουν επίσης αναπαραστάσεις από την αγροτική ζωή και από τη ζωή των ξυλοκόπων στα δάση. Στη συνέχεια μπορείτε να επισκεφθείτε το υπόγειο, όπου εκτίθεται η συλλογή του τμήματος Φυσικής Ιστορίας του μουσείου. Πρόκειται για ένα καλά οργανωμένο τμήμα, στο οποίο παρουσιάζονται πολλά στοιχεία που μαρτυρούν την εδαφολογική σύσταση αλλά και τον πλούτο της πανίδας και της χλωρίδας όχι μόνο του νομού αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα είναι οι απολιθωμένοι χαυλιόδοντες και τα οστά πρωτελεφάντων που βρέθηκαν στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, τα 220 φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, η αναπαράσταση μικρού σπηλαίου με σταλακτίτες και σταλαγμίτες και οι προθήκες με τα βαλσαμωμένα είδη της πανίδας της ευρύτερης περιοχής. Μετά την περιήγησή σας στο χώρο του υπογείου ανεβαίνετε ξανά στο ισόγειο και στη συνέχεια στον πρώτο όροφο. Εδώ, μεταξύ άλλων, εκτίθενται νεολιθικά εργαλεία που βρέθηκαν στην κοιλάδα του Αλιάκμονα, καθώς και αγγεία και νομίσματα από την κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα εκθέματα που αφορούν τον εκκλησιαστικό βίο, όπως λειτουργικά σκεύη, φυλαχτά και άλλα. Σο δεύτερο όροφο παρουσιάζονται κειμήλια από την εποχή της Τουρκοκρατίας, του Μακεδονικού αγώνα, των Βαλκανικών πολέμων, του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και της Αντίστασης, όπως όπλα, γραπτά κείμενα της εποχής και στρατιωτικές ενδυμασίες. Στους τέσσερις υπόλοιπους ορόφους παρουσιάζεται η λαογραφική συλλογή του μουσείου. Πιο συγκεκριμένα, ο τρίτος όροφος είναι αφιερωμένος στις παραδοσιακές ασχολίες της πρωτογενούς παραγωγής και στα προϊόντα της. Έτσι, στην προθήκη για την κτηνοτροφία παρουσιάζονται είδη του ποιμενικού βίου: γκλίτσες, ξύλινα ή χάλκινα δοχεία, χαρακτηριστικές ενδυμασίες, μαζί με το σχετικό φωτογραφικό υλικό. Με τον ίδιο τρόπο έχουν στηθεί και οι υπόλοιπες προθήκες, όπως αυτή της μελισσοκομίας (με τα παραδοσιακά εργαλεία του μελισσοκόμου), της γεωργίας (με τα ξύλινα άροτρα και άλλα αγροτικά εργαλεία), της αλιείας (με τα παραδοσιακά, που δε χρησιμοποιούνται σήμερα πια, μέσα ψαρέματος, αλλά και με τους βαλσαμωμένους γουλιανούς, που αλιεύτηκαν στον Αλιάκμονα), της αμπελοκαλλιέργειας, της καπνοκαλλιέργειας και της πολύ χαρακτηριστικής για το νομό κροκοκαλλιέργειας. Στον τέταρτο όροφο αναπαρίστανται παραδοσιακά επαγγέλματα της παλιάς Κοζάνης. Ο επισκέπτης, βαδίζοντας στους διαδρόμους του ορόφου, που στρωμένοι με πέτρες αναπαριστούν τα καλντερίμια της παλιάς πόλης, μπορεί να δει τον κάθε επαγγελματία στο εργαστήριό του εν ώρα εργασίας. Πρόκειται μάλιστα για επαγγέλματα που έχουν σβήσει ή σβήνουν με τον καιρό, όπως αυτό του κουδουνά, του χρυσικού, του βυρσοδέψη, του οπλουργού, του πεταλωτή, του σαμαρά, του τσουκαλά, του ράφτη και του μαραγκού. Στον πέμπτο όροφο (το χοροστάσιο του μουσείου) φυλάσσονται 58 αυθεντικές λαϊκές ενδυμασίες από την Κοζάνη αλλά και την ευρύτερη περιοχή της δυτικής Μακεδονίας. Στο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στον έκτο και τελευταίο όροφο σχηματίζεται μια κόγχη, η οποία έχει διαμορφωθεί σε εκκλησία. Κατασκευάστηκε για να δείξει την πίστη και την ευσέβεια των κατοίκων της περιοχής τα χρόνια της τουρκικής κατοχής. Εδώ μπορείτε να δείτε ξυλόγλυπτα του 17ου αι. από ναούς της Κοζάνης. Ξεχωρίζει ο επιχρυσωμένος ξυλόγλυπτος ομφαλός στην οροφή με τον Παντοκράτορα (β΄ μισό 17ου αι.). Ο έκτος και τελευταίος όροφος διασώζει δωμάτια από αρχοντικά που, δυστυχώς, κατεδαφίστηκαν τις περασμένες δεκαετίες. Έτσι ο επισκέπτης βλέπει σε αναπαράσταση τη διαμόρφωση του κοζανίτικου παραδοσιακού σπιτιού. Το κοζανίτικο σπίτι, αρχοντικό ή λαϊκή κατοικία, είχε εσωστρεφή χαρακτήρα. Φυλασσόταν από ασφαλείς ψηλούς περιβόλους, με ελάχιστα σιδερόφραχτα ανοίγματα. Οι εσωτερικοί του χώροι ήταν στραμμένοι προς την εσωτερική αυλή, με την οποία επικοινωνούσαν με ανοίγματα και σκεπαστές στοές, τα «χαϊάτια» ή «χαϊάτ». Οι όροφοι ανοίγουν προς τους δρόμους με το «σιχνισίν» και προς την εσωτερική αυλή με ανοιχτούς εξώστες (χαϊάτια ή ηλιακούς). Η οικογένεια μαζευόταν το χειμώνα στο ισόγειο ενώ το καλοκαίρι στον όροφο. Ο βαθύς ή χαμηλός οντάς ήταν το δωμάτιο υποδοχής την εποχή του χειμώνα. Έτσι και ο ηλιακός ή ντηλιακός ήταν ένα ηλιόλουστο συνήθως δωμάτιο όπου πέρναγαν την ώρα τους τις μέρες του χειμώνα. Ο μεγάλος χώρος υποδοχής του ορόφου ονομαζόταν μουσαφίρ οντάς ή δοξάτο, όπου προβλεπόταν και ειδικός χώρος για τους μουσικούς. Τα δωμάτια του ορόφου συνήθως κοσμούνταν με ζωγραφιές και ξυλόγλυπτη επένδυση, ενώ τα υπόγεια των σπιτιών αυτών χρησιμοποιούνταν για αποθήκες αλλά και για καταφύγια σε περίπτωση επιδρομής. Στην αίθουσα Κωνσταντίνου Γκέρτσου ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει την κρεβατοκάμαρα του 19ου αι., ή να θαυμάσει το δωμάτιο από το αρχοντικό του Γεωργίου Σακελλαρίου, που χρονολογείται από το 1667. Συνολικά, στον όροφο αυτό υπάρχουν αναπαραστάσεις τριών οντάδων, ενός μαγειριού, μιας κρεβατοκάμαρας, ενός εργαστηρίου γυναικών, ενός κελαριού και ενός δωματίου με τα προικιά της νύφης. Προθήκες με αναπαραστάσεις χώρων του Κοζανίτικου αρχοντικού (Ιστορικό - Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης). Αναπαράσταση του χαμηλού οντά στο παραδοσιακό Κοζανίτικο σπίτι (Ιστορικό - Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης). Εξωτερική άποψη του κτιρίου που στεγάζεται το Ιστορικό - Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης.